واکاوی مفهوم حکمرانی در پرتو کلمه «اطاعت» در قرآن کریم

نویسنده: امامی، سید مجتبی ؛

نویسنده مسئول: جوادی، مجتبی ؛

امنیت ملی زمستان ۱۴۰۰- شماره ۴۲ ، ب (وزارت علوم/ISC (‎۳۲ صفحه – از ۴۳ تا ۷۴ )

کلیدواژه ها:  اطاعت، حکمرانی، حکمرانی اسلامی، رابطه پیروی

چکیده:

امروزه استفاده از مفهوم حکمرانی در میان دانشگاهیان و مجریان کشور فراگیر شده است؛ اما اغلب آنچه از آن مراد می‌شود، دچار خدشه است، به‌طوری که برخی آن را مساوی با مدیریت و اداره و … می‌دانند یا آن را در حصار نسخه بانک جهانی یعنی «حکمرانی خوب» فهم می‌کنند. مفهوم حکمرانی درواقع به دنبال ساختن یکی از مهم‌ترین روابط موجود در هر جامعه‌، یعنی رابطه پیروی است. مختصات این رابطه، بنا بر ارزش‌های هر جامعه تعیین می‌شود و معارف اسلامی مربوط به جامعه نیز درصدد ایجاد روابط خاصی در نظام پیروی اجتماعی است. دنیای غرب با توجه به رویکردهای اومانیستی و مبتنی بر تدبیرهای دنیایی، به فراوانی در مورد نظام روابط پیروی یا همان نظریه‌های حکمرانی کار کرده است، ولی ادبیات اسلامی برای چنین کارهای جزئی در باب چگونگی حکمرانی استنطاق نشده است و اغلب به تبیین ویژگی‌های حاکم اسلامی بسنده شده است. در این پژوهش، پس از مرور کلی نظریه‌های حکمرانی متعارف، به تحقیق موضوعی یکی از کلمات کلیدی قرآن کریم در زمینه روابط پیروی اسلامی، یعنی کلمه «اطاعت»، پرداخته ‌شده است. روش تحقیق موضوعی در این پژوهش، روش مبتنی بر کلیدواژه (اطاعت) و سیاق با راهبرد آیه محور و سیاق محور است. نتایج تحقیق موضوعی نشانگر معارف عمیق قرآنی در باب چیستی، چرایی و چگونگی حکمرانی اسلامی است. لزوم به توجه رابطه اطاعت با آگاهی و ایمان، توجه به اختیار انسان‌ها در حکمرانی، سطوح مختلف اطاعت، دائمی بودن نیاز به اطاعت در انسان و نقش ضروری تقوا در اطاعت، ازجمله موارد برآمده از این تحقیق موضوعی برای ظهور نظریه حکمرانی اسلامی هستند.

خلاصه ماشینی:

دنیـای غـرب بـا توجه به رویکردهای اومانیستی و مبتنی بر تدبیرهای دنیایی، بـه فراوانـی در مـورد نظـام روابـط پیـروی یـا همـان نظریه های حکمرانی کار کرده است ، ولی ادبیات اسلامی برای چنین کارهای جزئـی در بـاب چگـونگی حکمرانـی استنطاق نشده است و اغلب به تبیین ویژگیهای حاکم اسلامی بسنده شده است . در این پژوهش ، پس از مرور کلی نظریه های حکمرانی متعارف ، به تحقیق موضوعی یکی از کلمات کلیدی قرآن کریم در زمینه روابط پیروی اسـلامی، یعنی کلمه «اطاعت »، پرداخته شده است . لزوم به توجه رابطه اطاعت با آگاهی و ایمان ، توجه به اختیار انسـان هـا در حکمرانی، سطوح مختلف اطاعت ، دائمی بودن نیاز به اطاعت در انسان و نقش ضروری تقوا در اطاعت ، ازجمله موارد برآمده از این تحقیق موضوعی برای ظهور نظریه حکمرانی اسلامی هستند.  «حکمرانی به علاوه حکومت »۴ یک مفهوم اضافه شده برای حکومت است ؛ بـه ایـن معنا که حکمرانی یک مدل در حال ظهـورِ اداره جامعـه اسـت کـه در آن هـدایت تخصیص منابع و ارائه خدمات ، توسط نهادهای جامعه مدنی بـا مجـوز یـا بـدون مجوز و نفوذ «حکومت » صورت میپذیرد. گام هـای یک تدبر موضوعی در قرآن کریم ۱ به شرح زیر است (لسانی فشـارکی و همکـاران ، ۱۳۹۱) که آن ها را در مصداق مفهوم مورد نظر این پژوهش یعنی واکـاوی مفهـوم حکمرانـی طـی کرده ایم : الف ) گزینش و تبیین موضوع پس از بررسی چیستی، چرایی و چگـونگی حکمرانـی در ادبیـات متعـارف و نـاظر بـه مسائل داخلی کشور، برخی سؤالات برای استنطاق قرآن و کسب پاسخ هـا مطـرح شـد.

منبع: نورمگز