«امنیت و سلامت» دو نعمت بزرگ در اسلام
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: همراه امنیت، سلامتی نیز به‌عنوان نعمتی بزرگ یاد شده است و در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام(ص) آمده است که دو نعمت مهم وجود دارد که انسان درباره آنها مورد پرسش قرار خواهد گرفت.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر ذاکری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ششمین دوره مدرسه حکمرانی که با موضوع «حکمرانی اطلاعاتی در سیره اهل بیت(ع)» که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، اظهار کرد: سیره اهل بیت(ع) همواره بر اهمیت آگاهی و اطلاعات دقیق تأکید داشته است و به نظر می‌رسد نظام جمهوری اسلامی نیز تا حدود زیادی این نگاه را پذیرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: اگر بخواهیم درباره مفهوم «اطلاعات در سیره اهل بیت» بحث کنیم، می‌توان گفت این موضوع دو بُعد اساسی دارد. بعد اول به اطلاعات مورد نیاز حاکم یا مسئول بازمی‌گردد؛ یعنی آگاهی عمیق نسبت به وضعیت جامعه، نیازها، ظرفیت‌ها و مشکلات موجود کسی که وظیفه حکمرانی دارد، باید از شرایط زیردستان خود اطلاع دقیق داشته باشد تا بتواند برنامه‌ریزی مؤثری انجام دهد.
حجت‌الاسلام ذاکری افزود: در این زمینه، می‌بینیم که ائمه ما، چه در زمانی که حکومت در اختیار داشتند و چه در دوران‌هایی که حکومت ظاهری نداشتند، همواره اطلاعات کافی از وضعیت جامعه و یارانشان کسب کرده بودند و اطلاعات آنها تنها به حوزه‌های سیاسی محدود نمی‌شد بلکه ابعاد فرهنگی، شبهات رایج و پرسش‌های مردم را نیز شامل می‌شد که این جامعیت اطلاعاتی باعث می‌شد که مدیریتی موثر بر جامعه مومنین اعمال کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: در روایات آمده که رهبر جامعه باید خود را در سطح ضعیف‌ترین قشر جامعه نگه دارد تا فاصله‌ای روانی میان مردم و حاکم ایجاد نشود و وقتی افراد جامعه ببینند حاکمشان ساده‌زیست است و با امکانات معمولی زندگی می‌کند، احساس عدالت بیشتری خواهند داشت و مخالفت‌های اجتماعی کاهش خواهد یافت.
ذاکری افزود: نمونه بارز این امر را در سیره امیرالمؤمنین امام علی(ع) می‌بینیم؛ در نامه‌ای که به عثمان بن حنیف نوشتند، او را از شرکت در مهمانی اشراف بصره نهی کردند و تاکید کردند که همیشه غذایی ساده مصرف می‌کنند تا مبادا در جایی از حجاز یا یمامه کسی گرسنه بخوابد و ایشان حتی با وجود تاکید بر زهد شخصی خود فرمودند: «شما شاید نتوانید مانند من باشید، ولی می‌توانید راستکاری و پاکدامنی را رعایت کنید.»
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: از این رو، اطلاعات در بُعد نخست به دانش دقیق از وضعیت جامعه، امکانات موجود و ظرفیت‌ها مربوط می‌شود و وقتی برنامه‌ریزی‌ها بر اساس اطلاعات ناقص باشد، مشکلات زیادی پدید می‌آید و بسیاری از ناکارآمدی‌های مدیریتی نیز ناشی از همین موضوع است که مسئولان از داشته‌ها و نیاز‌های منطقه تحت مدیریت خود شناخت کافی ندارند.
وی اذعان کرد: در حکمرانی، وجود یک نیروی اطلاعاتی ضروری است، نیرویی که بتواند از وضعیت‌هایی که ممکن است دشمن یا مخالف ایجاد کند، آگاهی داشته باشد و وقتی از اهمیت وزارت اطلاعات صحبت می‌کنیم، بخش عمده‌ای از وظایف این نهاد نیز بر همین اساس تعریف شده است.
حجت‌الاسلام ذاکری یادآور شد: در همایشی که با موضوع «فقه اطلاعاتی» برگزار شد و تعدادی از کارشناسان حضور داشتند، مطرح شد که وظایف وزارت اطلاعات صرفاً به رصد و نظارت بر فعالیت‌های دشمن محدود نمی‌شود، چراکه بخشی از این وظایف، مربوط به پاسداری از نیرو‌های خودی، دانشمندان، شخصیت‌های مؤثر و افراد کلیدی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: بر این اساس، اهمیت امنیت همواره در روایات مورد تأکید قرار گرفته است و امنیت نعمتی بسیار ارزشمند است که انسان تا زمانی که آن را از دست ندهد، قدرش را نمی‌داند.
امنیت و سلامتی دو نعمت بزرگ در اسلام
وی اظهار کرد: به همراه امنیت، سلامتی نیز به‌عنوان نعمتی بزرگ یاد شده است و در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام(ص) آمده است که دو نعمت مهم وجود دارد که انسان درباره آنها مورد پرسش قرار خواهد گرفت؛ یکی امنیت و دیگری سلامتی. خداوند درباره این دو نعمت سؤال می‌کند.
علی‌اکبر ذاکری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: این دیدگاه در واقع بر نقش نیروی اطلاعاتی در حفظ امنیت جامعه تأکید می‌کند و در سیره پیامبر اسلام، نمونه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد ایشان همواره به وضعیت پیرامون خود آگاه بودند.
استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: در نقل‌قول‌هایی از شیعه و اهل سنت اشاره شده است که پیامبر(ص) همواره از یاران خود اطلاعات کسب می‌کردند تا از وضعیت عمومی مردم باخبر شوند و شیخ صدوق نیز در کتاب «معانی الاخبار» چنین روایاتی را ذکر کرده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: نمونه‌ای دیگر وجود دارد که پیامبر از میان مردم درباره شرایط اقتصادی و معیشتی آنها سؤال می‌کردند و برخی تفاسیر معتقدند این رویکرد بخشی از فعالیت‌های اطلاعاتی پیامبر بود تا از مشکلات مردم و جامعه آگاه شوند و در برابر توطئه دشمنانی که ممکن بود از طریق جاسوسی یا فتنه‌انگیزی مشکلی ایجاد کنند، اقدامات پیشگیرانه انجام دهند.
وی ادامه داد: در منابع تاریخی نیز ذکر شده است که در مواقعی که یاران پیامبر دچار مشکلات معیشتی شدید می‌شدند، ایشان برای کمک به آنان وارد عمل می‌شدند؛ مثلاً گوسفندی قربانی می‌کردند تا غذایی برای یاران فراهم شود و این رویه تاکیدی بر اهمیت آگاهی داشتن نسبت به مسائل جامعه برای پیشگیری از مشکلات جدی‌تر بود و این نگاه تاریخی مشابه نقش نیروی اطلاعاتی امروز است که با کسب اطلاعات از وضعیت جامعه و دشمن، به تأمین امنیت کمک می‌کند.
حجت‌الاسلام ذاکری افزود: حاکم همواره باید مراقب وضعیت جامعه و معیشت مردم باشد و از آن محافظت کند تا دشمن به جامعه ضربه‌ای وارد نکند و طبیعی است که برای تحقق این امر، وجود یک نیروی اطلاعاتی ضروری است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: اگر به صدر اسلام بنگریم، می‌توان گفت که نقش نیرو‌های اطلاعاتی به نوعی توسط افرادی به نام نقبا و عرفا اجرا می‌شد؛ البته عرفا نه به معنای اهل عرفان، بلکه به معنای مسئولین قبایل. یکی از وظایف اصلی این افراد انتقال اطلاعات قبیله خود به حاکم بود.
وی اظهار کرد: ابوالحسن ماوردی در شرح وظایف نقبا و عرفا یادآور شده است که در زمان پیامبر اکرم(ص)، از طریق بیعت عقبه، ۱۲ نقیب انتخاب شدند تا وظایف خاصی را بر عهده بگیرند و ارتباطات میان مسلمانان را تسهیل کنند که از میان این ۱۲ نقیب، ۹ نفر از طایفه خزرج و ۳ نفر دیگر از سایر قبایل بودند و بعد‌ها با پیشرفت جامعه اسلامی، نظام دیوانی ایجاد شد و نقبا به عنوان مسئولین بخشی از قبایل عمل می‌کردند و به آنها از بیت‌المال سهمی به عنوان عطا داده می‌شد تا وظایف خود را انجام دهند.
حجت‌الاسلام ذاکری یادآور شد: نقیب در واقع رهبری چند قبیله را بر عهده داشت و روسای قبایل زیر نظر او، که به آنها عریف گفته می‌شد، اطلاعات مربوط به قبیله خود را در اختیار وی قرار می‌دادند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: نقبا وظایف متعددی داشتند؛ از جمله ثبت و گزارش تولدها، فوت‌ها و افرادی که وارد قبایل می‌شدند یا از آن خارج می‌شدند و این اطلاعات مهم به حاکم یا مسئول جامعه ارائه می‌شد تا تصمیم‌گیری‌های راهبردی صورت گیرد.
وی ادامه داد: در کوفه، سازماندهی به گونه‌ای بود که حضرت علی(ع) قبایل را به هفت گروه تقسیم کرده بود و بیت‌المال نیز از طریق روسای گروه‌ها بین مردم توزیع می‌شد که این ساختار تشکیلاتی علاوه بر مدیریت منابع، برای شناسایی توطئه‌ها و نقشه‌های دشمنان نیز مفید بود.
حجت‌الاسلام ذاکری ابراز کرد: در زمان پیامبر اکرم(ص)، برای دستیابی به اطلاعات دو راه وجود داشت؛ یکی از طریق وحی که خداوند تحرکات دشمن را آشکار می‌کرد و دیگری اعزام نیرو‌های اطلاعاتی برای کسب اطلاعات از دشمن. این نیرو‌ها نقش حیاتی در مقابله با مخالفین و دشمنان ایفا می‌کردند و همچنین گزارش‌هایی حاکی از آن است که حتی کارگزاران نیز تحت نظارت نیرو‌های اطلاعاتی بودند تا از هرگونه خیانت یا سوءاستفاده احتمالی جلوگیری شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: در زمان امام علی(ع)، این مسئله یک امر مسلم بود، اما در دوران پیامبر اکرم(ص)، گزارشی وجود دارد که می‌تواند به دو معنا تفسیر شود.
وی ادامه داد: در جنگ بدر که اولین جنگ اسلام بود، پیامبر اکرم(ص) سه بار نیرو‌های اطلاعاتی را اعزام کردند تا از وضعیت کاروان قریش گزارش بیاورند که این کاروان ابتدا تجاری بود، اما بعد‌ها اطلاعاتی به دست آمد که نشان می‌داد کاروان قریش در حال حرکت به سمت آن منطقه است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: در یکی از مراحل، چند نفر به منظور جمع‌آوری اطلاعات رفتند و مشاهده کردند که دو کنیز با یکدیگر گفت‌و‌گو می‌کنند و یکی از آنها گفت که کاروان قریش به زودی خواهد رسید و بحثی درباره دستمزد و پرداخت قرض مطرح شد.
حجت‌الاسلام ذاکری عنوان کرد: یکی از نیرو‌های اطلاعاتی دوران حضرت علی(ع) توصیف شده و نشان می‌دهد این افراد تا چه حد دقیق، فعال و متعهد به وظایف خود بودند و طبق آنچه در نامه حضرت به مالک اشتر آمده است، نقش نیرو‌های اطلاعاتی بسیار کلیدی بود و در انتخاب آنان دقت بسیاری صورت می‌گرفت و ایشان تأکید داشتند که این نیرو‌ها باید افراد درستکار و امین باشند تا گزارش‌های واقعی و دقیق ارائه کنند، نه این‌که اطلاعات ناقص و نادرست منتقل شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: در این نامه همچنین بیان شده که اگر یک کارگزار یا فرمانده از محدوده تعیین‌شده تخلف کرد یا از چهارچوب‌ها عبور نمود، بایستی در مورد جایگاه او تجدیدنظر شود که این نظارت نه تنها بر کارگزاران بلکه حتی بر فرماندهان نیز اعمال می‌شد و پیامبر اکرم(ص) نیز به هنگام اعزام نیرو‌ها و تعیین فرماندهان، فعالیت‌ها، تصمیمات و تلاش‌های آنان را تحت نظر قرار می‌دادند و اطلاعات درباره عملکرد آنها به حکومت گزارش می‌شد.
وی ادامه داد: این نظارت باعث می‌شد افراد تلاش بیشتری برای انجام صحیح وظایف خود داشته باشند، زیرا می‌دانستند عملکردشان مورد توجه است و در صورت خوب عمل کردن، مورد تشویق قرار می‌گیرند.
حجت‌الاسلام ذاکری خاطرنشان کرد: در دوره حکومت امیرالمؤمنین(ع)، نیروی اطلاعاتی نه تنها برای کنترل داخلی بلکه برای مقابله با مخالفان و دشمنان نیز به کار گرفته می‌شد و حتی برخی اوقات در مناطق جنگی و یا در مواجهه با تهدید‌های احتمالی، نیرو‌های اطلاعاتی اعزام می‌شدند تا شرایط را بررسی کرده و اطلاعات دقیق برای تصمیم‌گیری‌های حیاتی فراهم کنند و قطعاً این برنامه‌ریزی دقیق و استفاده هوشمندانه از نیرو‌های اطلاعاتی به حکومت در مواجهه با چالش‌ها کمک شایانی می‌کرد.
منبع: تلبیغ نیوز
