غایت حکمرانی تربیتی تحقق حیات طیبه است/ عدالت در تربیت دینی و قرآنی واجب است
حجت‌الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با تشریح الگوی حکمرانی تربیت از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، تصریح کرد: عدالت در تربیت دینی و قرآنی یک ضرورت غیرقابل چشم‌پوشی است و غایت حکمرانی تربیتی تحقق حیات طیبه و تربیت انسان تراز تمدن نوین اسلامی به شمار می‌رود.
حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، استاد حوزه علمیه خراسان، در چهارمین مدرسه فصلی فقه نظامات اجتماعی با محوریت الگوی حکمرانی آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، در مدرسه عالی فقاهت عالم آل‌محمد (ص) که به صورت مجازی ارائه کرد به تشریح موضوع «الگوی حکمرانی تربیت» پرداخت.
توزیع اقتدار تربیتی به‌صورت شبکه‌ای
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با تبیین مفهوم حکمرانی تربیتی اظهار کرد: حکمرانی تربیتی به معنای هماهنگی در توزیع اقتدار به شکل شبکه‌ای و نهادی میان همه بازیگران جامعه، به‌ویژه حاکمیت است. در این چارچوب، اداره امور تعلیم تنها به اعمال قدرت محدود نمی‌شود بلکه ناظر به نقش‌ها، کیفیت‌ها و عناصر متنوع‌تری است که باید در طراحی الگو پیش‌بینی گردد.
وی با اشاره به غایت مندی در حکمرانی تربیتی افزود: تمامی الگوهای حکمرانی بر اساس غایت انتخاب می‌شوند و در نگاه رهبر معظم انقلاب، هدف کلان حکمرانی تربیتی صرفاً پیشبرد امور جاری یا تأمین اقتدار سیاسی نیست، بلکه تحقق حیات طیبه و تربیت انسان موحد، اخلاقی و کنشگر برای پیشبرد تمدن نوین اسلامی است.
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی تأکید کرد: این مبنا در سیاست‌های کلی تحول در آموزش‌وپرورش که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده، به روشنی بیان گردیده است.
نقش ولی‌فقیه در اقتدار تربیتی کشور
استاد حوزه علمیه خراسان در ادامه به مبانی فقهی این الگو پرداخت و گفت: مداخله فعالانه حاکمیت در اقتدار تربیتی کشور و تنظیم مناسبات آن بر اساس ولایت فقیه از شئون حاکم اسلامی است. بر این اساس، سیاست‌های کلان تعلیم و تربیت، زمانی مشروعیت دارد که برآمده از حکم ولی‌فقیه باشد.
وی افزود: این مبنا علاوه بر ادله فقهی، در اصل ۱۱۰ قانون اساسی نیز مستند دارد که مسئولیت تعیین سیاست‌های کلی نظام را بر عهده رهبر قرار داده است.
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی خاطرنشان کرد: هرچند نقش فرادستی در امر تربیت با ولی‌فقیه و حاکم اسلامی است، اما در سطوح میانی و خرد، این اقتدار توزیع می‌شود و نهادهایی همچون خانواده، مسجد، مدرسه، رسانه، نهاد علم و دین و سایر عناصر جامعه اسلامی در این حکمرانی مشارکت دارند.
وی در تبیین ابعاد الگوی حکمرانی تربیتی اظهار کرد: این الگو چندوجهی است و صرفاً به آموزش‌های حرفه‌ای و شغلی محدود نمی‌شود. بلکه ابعاد فردی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را نیز دربرمی‌گیرد.
استاد حوزه علمیه خراسان تصریح کرد: ساحت فردی شامل خودسازی، انس با قرآن، پرورش اخلاقی و کسب علم نافع است؛ ساحت علمی و فناورانه ناظر به تقویت نوآوری و مرجعیت علمی است؛ ساحت اجتماعی و سیاسی به ارتقای بصیرت دینی و انقلابی و تقویت هویت ایرانی اسلامی می‌پردازد؛ و ساحت اقتصادی نیز ناظر به مهارت‌آموزی، اشتغال‌زایی و پیوند میان آموزش و نیازهای بازار کار است.
وی تأکید کرد: الگوی حکمرانی تربیتی مبتنی بر رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی، الگویی جامع و غایتمند است که تحقق حیات طیبه و تربیت انسان تراز تمدن نوین اسلامی را هدف قرار داده و با بهره‌گیری از ظرفیت همه نهادهای اجتماعی، نقش محوری ولی‌فقیه را در هدایت کلان آن برجسته می‌سازد.
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی تصریح کرد: تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی بر علم نافع صرفاً محدود به علومی که در مسیر توسعه کشور قرار می‌گیرند نیست. بلکه آموختن حرفه‌ها برای کسب‌وکار، موفقیت شخصی و همچنین عرصه‌های فرهنگی، هنری و رسانه‌ای را نیز دربرمی‌گیرد.
وی افزود: در همین راستا تشکیل شورای عالی فضای مجازی نیز در جهت ارتقای بصیرت و آموزش تعامل صحیح با رسانه و فضای مجازی بوده و از این بستر باید برای توسعه تعلیم و تربیت بهره گرفت.
استاد حوزه علمیه خراسان تأکید کرد: ساحت دینی در نگاه امام خامنه ای، ساحت مستقلی در عرض سایر ساحت‌ها نیست، بلکه رویکرد دینی باید در همه ابعاد تربیتی از جمله ساحت‌های اخلاقی، فرهنگی، هنری، اجتماعی، سیاسی و حتی فنی حضور داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: تأکید بر پیوست دینی در تمامی ابعاد تعلیم و تربیت، یکی از ویژگی‌های برجسته حکمرانی تربیتی از نگاه معظم‌له است.
ارزش‌های محوری در حکمرانی تربیتی
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با اشاره به ارزش‌های مورد تأکید رهبر انقلاب در سال‌های اخیر گفت: سه ارزش اصلی بیش از همه در سیاست‌گذاری‌های تربیتی ایشان برجسته شده است؛ نخست توجه به تمدن نوین اسلامی، دوم استقلال فرهنگی و سوم نفی سلطه‌پذیری است.
وی یادآور شد: این ارزش‌ها در سخنان ایجابی و در نقدهای سلبی ایشان، از جمله در رد سند ۲۰۳۰ یونسکو، مورد تأکید قرار گرفته‌اند؛ لذا عدالت تربیتی نیز از جمله ارزش‌های مهمی است که هم در نحوه توزیع اقتدار تربیتی و هم در سیاست‌گذاری‌های کلان قابل طرح است.
استاد دروس عالی حوزه علمیه خراسان درباره خصلت نهادی در الگوی حکمرانی تربیتی اظهار کرد: از نگاه رهبر معظم انقلاب، تعلیم و تربیت تنها مسئولیت خانواده یا فعالیت‌های فردی والدین نیست، بلکه باید از مسیر نهادها تحقق یابد. این الگو، نیمه‌متمرکز است؛ به این معنا که در سطح کلان سیاست‌گذاری و چارچوب‌ها کاملاً متمرکز است، اما در سطوح میانی و اجرایی با توزیع مسئولیت میان نهادهای مختلف همراه است.
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی توضیح داد: در سه حوزه سیاست‌گذاری، پروتکل‌ها و مجوزها، تمرکز کامل مورد نظر است. شوراهایی همچون شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی آموزش و پرورش، شورای عالی فضای مجازی و مجمع تشخیص مصلحت نظام در این سطح ایفای نقش می‌کنند.
وی تصریح کرد: در حوزه صدور مجوز و تأیید فعالیت‌های رسمی نیز وزارت آموزش‌وپرورش محوریت دارد و هیچ فعالیت موازی یا خارج از چارچوب آن پذیرفته نیست.
وی افزود: در سطح اجرایی نیز نقش نهادهای رسمی و دارای مجوز برجسته است و هرگونه اقدام خارج از این چارچوب به معنای ایجاد دولت در سایه تلقی شده و مردود است.
وی اظهار داشت: رهبر معظم انقلاب نه به وزارت آموزش و پرورش اجازه می‌دهند از وظایف اصلی خود در حوزه تعلیم و تربیت شانه خالی کند و نه به دیگران اجازه می‌دهند ساختارهای موازی ایجاد کنند.
وی افزود: چند سال پیش برخی پیشنهاد ایجاد یک نهاد مستقل و گسترده برای تعلیم و تربیت خارج از چارچوب وزارت آموزش و پرورش را مطرح کردند، اما رهبر انقلاب این پیشنهاد را به شدت رد کردند و تأکید داشتند که در یک کشور، وجود دو دولت و دو حاکمیت معنا ندارد.
استاد حوزه علمیه خراسان ادامه داد: دومین پیشنهادی که به معظم‌له داده شد، تشکیل یک قوه مستقل تحت عنوان «قوه تعلیم و تربیت» بود تا وزارت آموزش و پرورش از دولت منفک شود، اما ایشان این پیشنهاد را نیز غیرعملی و پرهزینه دانستند و رد کردند.
وی خاطرنشان کرد: حتی پیشنهاد ایجاد نهادهای پراکنده با مجوزهایی خارج از چارچوب وزارت آموزش و پرورش نیز از سوی ایشان پذیرفته نشد و حضرت آیت الله خامنه ای قاطعانه اعلام کردند که اقتدار حاکمیت در امر تعلیم و تربیت نباید تضعیف شود.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی با اشاره به جایگاه دولت در تعلیم و تربیت تأکید کرد: رهبر معظم انقلاب همواره محوریت دولت را در این عرصه ضروری می‌دانند، اما از سوی دیگر بر مشارکت نهادهای مردمی و ظرفیت‌های محلی نیز اصرار دارند.
وی افزود: مدارس، خانواده‌ها و معلمان باید به‌عنوان بازیگران محلی و نهادهای مؤثر در تعلیم و تربیت ایفای نقش کنند. نمونه آن، جهاد مدرسه‌سازی است که در دوره رهبری ایشان رونق گرفت و با استقبال و حمایت همراه شد.
استاد حوزه علمیه خراسان یادآور شد: برخی معتقد بودند که باید آموزش و پرورش در ایران کاملاً دولتی اداره شود و مدارس غیردولتی و مردمی حذف شوند. رهبر انقلاب این نگاه را نیز نپذیرفتند و فرمودند چنین دیدگاهی نه منطقی و به مصلحت کشورنیست.
وی گفت: دولت به‌تنهایی توانایی اجرای همه وظایف تربیتی را ندارد و مشارکت مدارس غیردولتی و مردمی برای تقویت کارآمدی نظام آموزشی ضروری است.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی با اشاره به تجربه‌های حقوقی و قضایی در این حوزه گفت: در لایحه‌ای که به پیشنهاد شهید رئیسی در قوه قضاییه مطرح شد، نقش مشارکت مدارس به‌عنوان مدعی منافع عمومی نیز مورد توجه قرار گرفت.
وی تصریح کرد: مدارس با سابقه و دارای تشکیلات قوی می‌توانند علاوه بر وظایف آموزشی، در برخی زمینه‌ها همچون دفاع از حقوق عمومی، مشارکت اجتماعی و حتی مرافعات حقوقی نیز ایفای نقش کنند.
استاد دروس عالی حوزه علمیه خراسان خاطرنشان کرد: سیاست رهبر معظم انقلاب در حکمرانی تربیتی، حفظ محوریت دولت در سیاست‌گذاری و اجرا، جلوگیری از شکل‌گیری نهادهای موازی، و در عین حال تقویت مشارکت مردمی و نقش مدارس و دانشگاه‌ها به‌عنوان بازیگران محلی در تحقق اهداف تعلیم و تربیت است.
وی با بیان اینکه عدالت باید در نسبت معلمان با سایر اقشار جامعه رعایت شود، خاطرنشان کرد: در ارزیابی و سنجش تراز اجتماعی اصناف، معلم باید در جایگاه والا قرار گیرد؛ این هم حق معلم است و هم شرط عدالت آموزشی.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی افزود: عدالت آموزشی تنها به درس و کتاب محدود نمی‌شود، بلکه عرصه‌هایی همچون ورزش، مسابقات، فناوری، اردوها و ارتباط با صنعت نیز بخشی از عدالت تربیتی هستند. رهبر انقلاب تأکید کرده‌اند که باید میدان پرورش برای همه استعدادها فراهم شود؛ به گونه‌ای که دانش‌آموز مستعد ورزشی امکان رشد ورزشی داشته باشد و دانش‌آموزی که استعداد هنری یا مهارتی دارد بتواند در همان مسیر شکوفا شود.
وی خاطرنشان کرد: امام خامنه ای عدالت تربیتی را صرفاً در چارچوب نظام آموزش و پرورش یا در سطح ملی تعریف نمی‌کنند، بلکه آن را در مقیاس تمدنی مطرح می‌سازند. ایشان بارها تأکید کرده‌اند که جمهوری اسلامی باید پرچمدار عدالت علمی در منطقه باشد و اجازه ندهد هیچ کشوری در همسایگی ما به دلیل تحریم، محاصره یا ضعف حاکمان، از علم و امکانات آموزشی محروم بماند.
عدالت در تربیت دینی و قرآنی
استاد حوزه علمیه خراسان ادامه داد: عدالت در تربیت دینی نیز از نگاه رهبر معظم انقلاب بسیار مهم است. معظم‌له در سال ۱۳۸۴ تصریح کردند که هیچ دانش‌آموزی نباید از تربیت دینی و آموزش قرآن محروم بماند؛ این مسئله در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز به‌عنوان راهکار کلیدی ذکر شده است. بنابراین آموزش قرآن، احکام و اخلاق اسلامی باید در همه مناطق کشور به صورت گسترده و عادلانه اجرا شود.
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی تصریح کرد: عدالت تربیتی در نگاه رهبر انقلاب، تنها عدالت آموزشی نیست، بلکه عدالتی وجودی و تمدنی با ابعادی چندلایه و شبکه‌ای است که باید در همه سطوح و حوزه‌ها تحقق یابد.
وی با اشاره به جایگاه معلمان و اساتید گفت: رهبر انقلاب در همه دیدارها و سخنرانی‌ها بر نقش منابع انسانی در تعلیم و تربیت تأکید دارند. معلمان، اساتید دانشگاه، اساتید حوزه و حتی خود دانش‌آموزان و دانشجویان، محور اصلی تعلیم و تربیت محسوب می‌شوند و باید مورد توجه جدی قرار گیرند.
حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی در ادامه به چالش‌های اجرای این الگو اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات اصلی، شکاف بین سیاست‌گذاری و اجراست. رهبر انقلاب بارها خواستار اجرای کامل سند تحول بنیادین شده‌اند، اما همچنان فاصله جدی میان حوزه سیاست و حوزه عمل وجود دارد.
وی افزود: یکی از نشانه‌های موفقیت نسبی این الگو، گزارش اخیر کمیته امداد است که اعلام کرد ۵۰۰ نفر از دانش‌آموزان تحت پوشش این نهاد توانسته‌اند رتبه‌های زیر هزار کنکور را کسب کنند. این نشان می‌دهد که اگر فرصت‌های برابر آموزشی ایجاد شود، حتی دانش‌آموزان محروم نیز می‌توانند در بالاترین سطوح علمی بدرخشند.
