ضرورت تدوین چارچوب فقهی برای توسعه هوش مصنوعی در حکمرانی دیجیتال
حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در موسسه فقه و علوم اسلامی قم، در خصوص ضرورت تدوین چارچوب فقهی برای توسعه و به کارگیری هوش مصنوعی در حکمرانی دیجیتال به ایراد سخن پرداخت. وی ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدا و امام شهدا، رشد و بالندگی حوزه های علمیه را در پرتو انقلاب اسلامی ستود و بر اهمیت فقه تخصصی، فقه نظامات اجتماعی و فقه حکمرانی تاکید کرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ابتدای سخنان خود به تشریح و اصلاح عنوان «تبیین چهارچوب فقهی برای توسعه و به کارگیری هوش مصنوعی در حکمرانی دیجیتال» پرداخت و میان حکمرانی دیجیتال و حکمرانی دیجیتالی تمایز قائل شد.
وی حکمرانی دیجیتال را به معنای تعیین قوانین و راهبری برای دنیای فناوری و داده‌ها دانست و آن را به قوانین راهنمایی و رانندگی تشبیه کرد که برای نظم بخشیدن به رفتار رانندگان و عابران پیاده وضع می‌شوند. او تاکید کرد که در دنیای امروز که داده‌ها و موتورهای جستجو گسترش یافته‌اند، نیاز به نظم، امنیت و کارایی در فناوری‌های دیجیتال احساس می‌شود. حکمرانی دیجیتال در واقع چارچوب‌ها و قوانینی برای مدیریت فناوری دیجیتال، از جمله هوش مصنوعی، تعیین می‌کند و اهداف، سیاست‌ها و نظارت بر آن را مشخص می‌سازد.
در مقابل، حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه حکمرانی دیجیتالی را به معنای استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و دیجیتالی در انواع حکمرانی‌ها، از جمله حکمرانی فرهنگی و اجتماعی، تعریف کرد.
وی افزود که در این رویکرد، از ابزارهایی مانند چت‌بات‌ها و پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای بهبود فرآیندهای حکمرانی استفاده می‌شود. او هر دو مفهوم را برای کشور ضروری دانست و اظهار داشت که برای تبدیل شدن به یکی از ده کشور برتر در حوزه هوش مصنوعی، باید در ابعاد محصولات و فناوری‌های دیجیتال به رشد کافی دست یابیم تا بتوانیم در حکمرانی دیجیتال بین‌المللی مشارکت فعال داشته باشیم.
استاد خسروپناه سپس به دو متغیر کلیدی در عنوان سخنرانی خود، یعنی هوش مصنوعی و چارچوب فقهی، پرداخت. دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دیدگاه رایج فقها در مورد هوش مصنوعی را عمدتاً ناظر به کارکردها و کاربردهای آن، مانند مسئولیت ربات‌های مجهز به هوش مصنوعی در صورت وقوع تصادف، دانست. اما او معتقد است که پرسش‌هایی در خصوص هویت هوش مصنوعی نیز مطرح است که نیازمند بررسی فقهی است.
وی با بیان اینکه منطق حاکم بر سیستم‌های دیجیتالی و کامپیوترهای مدرن، منطق باینری یا دیجیتال (صفر و یک) است که همان منطق ارسطویی است، به تشریح این منطق پرداخت. وی این منطق را پایه و اساس ساخت ترانزیستورها، گیت‌ها و تراشه‌ها دانست و زمینه را برای ورود به بحث‌های عمیق‌تر در خصوص هویت هوش مصنوعی و ابعاد فقهی آن فراهم کرد.
هوش مصنوعی: از منطق صفر و یک تا پردازش موازی و چالش‌های فقهی
در ادامه سخنرانی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، به تشریح سازوکار سخت‌افزاری سیستم‌های کامپیوتری و هوش مصنوعی پرداخت. وی توضیح داد که اساس کار این سیستم‌ها بر پایه منطق صفر و یک استوار است و تمامی اطلاعات، اعم از متن، تصویر و صدا، در نهایت به عدد تبدیل می‌شوند تا توسط ترانزیستورها و چیپست‌ها پردازش گردند.
استاد خسروپناه با اشاره به پیشرفت‌های حاصل شده در حوزه تکنولوژی، از لامپ‌های خلاء قدیمی تا ترانزیستورهای بسیار ریز امروزی، بیان کرد که این پیشرفت‌ها منجر به کوچک شدن حجم دستگاه‌ها و افزایش چشمگیر توان پردازشی آن‌ها شده است. وی توضیح داد که ترانزیستورها، گیت‌ها و چیپست‌ها، اجزای اصلی پردازنده‌های مرکزی (CPU) در کامپیوترهای معمولی هستند. این پردازنده‌ها بر پایه ماشین تورینگ کار می‌کنند و وظیفه اجرای دستورالعمل‌ها را بر عهده دارند.
در کنار CPU، حافظه سیستمی شامل RAM (حافظه با دسترسی تصادفی و فرار) و ROM (حافظه فقط خواندنی و ثابت که سیستم عامل در آن ذخیره می‌شود) و همچنین حافظه‌های ذخیره‌سازی مانند هارد دیسک (HDD) نقش اساسی در عملکرد سیستم ایفا می‌کنند. ورودی اطلاعات از طریق دستگاه‌هایی مانند موس، کیبورد، یا صدا انجام می‌شود و خروجی نیز از طریق مانیتور یا سنسورها نمایش داده می‌شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، تفاوت اصلی سیستم‌های هوش مصنوعی را در استفاده از پردازنده‌های گرافیکی (GPU) به جای CPU دانست. وی تاکید کرد که هر دو پردازنده بر پایه منطق صفر و یک کار می‌کنند، اما GPU توانایی پردازش موازی بسیار بالاتری دارد. در حالی که CPU دستورالعمل‌ها را به صورت متوالی و پشت سر هم پردازش می‌کند، GPU قادر است هزاران دستورالعمل را به صورت همزمان و در عرض پردازش نماید. این قابلیت پردازش موازی، سرعت و کارایی سیستم‌های هوش مصنوعی را در پردازش حجم عظیمی از داده‌ها، مانند تصاویر و ویدئوها، به طرز چشمگیری افزایش می‌دهد.
تبدیل داده‌ها به عدد و نقش الگوریتم‌ها
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه خاطرنشان کرد که تمامی داده‌ها، چه متن، تصویر یا صدا، در نهایت به عدد تبدیل شده و توسط چیپست‌ها با استفاده از منطق صفر و یک پردازش می‌شوند.
وی با اشاره به کارهای خوارزمی در ریاضیات، الگوریتم‌ها را مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و فرایندهای عملیاتی تعریف کرد که به سیستم هوش مصنوعی امکان می‌دهد داده‌ها را پردازش کرده و خروجی مورد نظر را تولید کند. این الگوریتم‌ها، که به صورت کدنویسی شده‌اند، اساس کار هوش مصنوعی را تشکیل می‌دهند و تعیین‌کننده نحوه تفسیر و پردازش داده‌ها توسط سیستم هستند.
در پایان این بخش، وی به صورت مختصر به منطق کوانتومی اشاره کرد و بیان داشت که در این منطق، مفهوم صفر و یک کنار گذاشته شده و منطق احتمالات جایگزین آن می‌شود. این منطق، که به احتمالات آنتولوژیکال معروف است، عدم قطعیت را در هستی بیان می‌کند. وی اعلام کرد که ورود به جزئیات منطق کوانتومی، خود بحثی مفصل و جداگانه را می‌طلبد.
هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و چالش‌های اجتهاد فقهی
استاد خسروپناه، در ادامه مباحث خود، به مفهوم یادگیری ماشین (Machine Learning) به عنوان مرحله‌ای پیشرفته‌تر از ماشین تورینگ در حوزه هوش مصنوعی اشاره کرد.
وی توضیح داد که در حالی که ماشین تورینگ اطلاعات را دریافت و پردازش می‌کند، یادگیری ماشین قابلیت یادگیری و پردازش خودکار داده‌ها را داراست. به این معنی که سیستم هوشمند، متن و تصویر را به عدد تبدیل کرده و با استفاده از الگوریتم‌ها، قادر به پاسخگویی به سوالات و حتی تصمیم‌سازی است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد که هوش مصنوعی، با وجود توانایی‌های فراوان، بدون دخالت انسان قادر به عملکرد نیست. وی توضیح داد که الگوریتم‌نویسان (برنامه‌نویسان) نقش اساسی در طراحی و برنامه‌ریزی این سیستم‌ها ایفا می‌کنند. این افراد هستند که داده‌ها را به زبان ماشین (اعداد و کدها) ترجمه کرده و سیستم را قادر می‌سازند تا وظایف خود را انجام دهد. بنابراین، انسان خالق و هدایت‌کننده هوش مصنوعی است، هرچند که این سیستم‌ها می‌توانند کار چندین نفر را به صورت همزمان و با سرعت بسیار بالا انجام دهند.
هوش مصنوعی در اجتهاد فقهی
وی به کاربرد هوش مصنوعی در حوزه فقه اشاره کرد و بیان داشت که با تبدیل مفاهیم و قواعد فقهی به اعداد و الگوریتم‌ها، می‌توان سیستم‌های هوشمندی را طراحی کرد که در فرآیند اجتهاد به کار آیند. این سیستم‌ها می‌توانند با دسترسی به حجم عظیمی از داده‌ها و قواعد فقهی، به سوالات اجتهادی پاسخ دهند و حتی در فرآیند تصمیم‌سازی کمک کنند.
چالش‌های فقهی هوش مصنوعی
استاد خسروپناه به یک مثال موردی اشاره کرد: پیوند اعضا از فردی که دچار مرگ مغزی شده است.
وی مطرح کرد که هوش مصنوعی با دریافت داده‌های مربوطه، می‌تواند به سوالاتی نظیر آیا این عمل جایز است؟ پاسخ دهد. اما چالش‌های عمیق‌تری نیز مطرح می‌شود، از جمله هویت فرد: آیا پس از پیوند اعضا، هویت فرد تغییر می‌کند؟ آیا شخص پیوند گیرنده همچنان همان فرد سابق است یا هویت جدیدی پیدا می‌کند؟ تصمیم‌سازی و ادراک: برخی از سیستم‌های هوش مصنوعی قادر به تصمیم‌سازی و حتی ادراک هستند. این موضوع سوالات جدیدی را در حوزه فقهی مطرح می‌کند که نیازمند بررسی دقیق است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد که هوش مصنوعی ابزاری قدرتمند است که می‌تواند سرعت و دقت مطالعات و تحقیقات را به طور قابل توجهی افزایش دهد، اما مانند هر ابزار دیگری، استفاده صحیح و اخلاقی از آن نیازمند دانش و بینش کافی است.
هوش مصنوعی فاقد شعور، اختیار و تکلیف شرعی است
استاد خسروپناه، در ادامه مباحث خود، به تحلیل عمیق‌تر هویت و کارکردهای هوش مصنوعی از منظر فقهی پرداخت. وی با تاکید بر اینکه هوش مصنوعی، هرچند پیشرفته، فاقد شعور، اختیار و اراده انسانی است، ابهامات پیرامون این موضوع را روشن ساخت.
وی تصریح کرد که هوش مصنوعی، صرف نظر از میزان پیچیدگی الگوریتم‌ها و قدرت سخت‌افزاری آن (مانند پردازنده‌های کوانتومی)، در نهایت یک ابزار است که توسط انسان ساخته و هدایت می‌شود.
وی این موضوع را با مثال ماشین لرنینگ روشن کرد که قادر به یادگیری و پردازش داده‌ها است، اما این یادگیری و پردازش بر اساس الگوریتم‌های تعریف شده توسط انسان صورت می‌گیرد. بنابراین، هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین آدم ابوالبشر شود، زیرا فاقد علم لدنی، شعور حقیقی، اختیار و اراده است.
با توجه به اینکه هوش مصنوعی فاقد اختیار و عقلانیت به معنای فلسفی است، حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه نتیجه گرفت که این موجودات نمی‌توانند دارای حق و تکلیف شرعی باشند.
استاد خسروپناه در این زمینه مثالی زد: اگر در فقه ثابت شده باشد که قاضی یا امام جماعت باید فردی عاقل و مختار باشد، هوش مصنوعی نمی‌تواند این مسئولیت‌ها را بر عهده بگیرد، حتی اگر بتواند احکام را با دقت و زیبایی بیشتری صادر یا اجرا کند. این موضوع، تمایز اساسی بین انسان و هوش مصنوعی را از منظر فقهی نشان می‌دهد.
مسئولیت‌پذیری در قبال آسیب‌های هوش مصنوعی
با وجود اینکه هوش مصنوعی تکلیف شرعی ندارد، اما در صورت بروز آسیب یا خسارت ناشی از عملکرد آن، مسئولیت متوجه سازندگان و برنامه‌نویسان آن خواهد بود. حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه در این خصوص بیان داشت: اگر هوش مصنوعی به کسی آسیب بزند، مسئولیت جبران خسارت با کسی است که این هوش مصنوعی را ساخته است؛ چه در آمریکا، اروپا، ایران یا هر جای دیگر. این اصل، بیانگر ضرورت توجه به جنبه‌های اخلاقی و حقوقی در طراحی و استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی است.
اعتماد به پاسخ‌های هوش مصنوعی در مسائل فقهی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در خصوص اعتماد به پاسخ‌های هوش مصنوعی در مسائل فقهی، حدیثی و تفسیری هشدار داد.
وی تاکید کرد که دقت و صحت پاسخ‌های هوش مصنوعی به کیفیت داده‌ها و صحت کدگذاری الگوریتم‌ها بستگی دارد. اگر داده‌های ورودی نادرست یا ناقص باشند، یا الگوریتم‌ها به درستی طراحی نشده باشند، هوش مصنوعی ممکن است پاسخ‌های اشتباه ارائه دهد. بنابراین، مراجعه به منابع اصلی و نظر کارشناسان انسانی همچنان ضروری است.
آینده هوش مصنوعی و جایگاه انسان
استاد خسروپناه، آینده هوش مصنوعی را منوط به پیشرفت در دو حوزه دانست: قدرت سخت‌افزاری (ساخت تراشه‌های پیشرفته‌تر) و کیفیت الگوریتم‌نویسی.
وی تاکید کرد که هوش مصنوعی، هرچند می‌تواند جایگزین برخی مشاغل انسانی شود، اما قادر به جایگزینی جایگاه انسان در ابعاد عمیق‌تر وجودی، مانند شعور، اختیار و خلاقیت نخواهد بود. هوش مصنوعی ابزاری است که می‌تواند سرعت عمل و کارایی انسان را افزایش دهد، اما در نهایت، این انسان است که باید هدایت این ابزار قدرتمند را بر عهده داشته باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در بخش پایانی سخنرانی خود، بر پویایی و جامعیت فقه اسلامی تاکید ورزید و آن را همواره پاسخگوی نیازهای اجتماعی، از دوران قبیله‌ای تا عصر حکمرانی دیجیتال، دانست.
وی با رد این تصور که فقه، منحصر به فردی است، بیان داشت که فقه اسلامی همواره ابعاد فردی، اجتماعی و حکومتی را در بر گرفته است.
او با استناد به مثال‌های تاریخی مانند مسئولیت عاقله در دوران نظام قبیله‌ای، و همچنین وظایف امام مسلمین در مسائل شرعی، نشان داد که فقه همواره نگاهی جامع به مسائل جامعه داشته است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با اشاره به کتاب درس‌های فقه نظام ولایی، تاکید کرد که فقها همواره به حکم حکومتی و اجتماعی توجه داشته‌اند و فقه ما هرگز سکولار نبوده است.
فقه نظام: پاسخی به نیازهای نوین
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه، ضمن برشمردن نمونه‌هایی از فقهای پیشین مانند مرحوم لاری و نراقی کاشانی که در تدوین نظام‌های اجتماعی و حکومتی بر اساس مبانی فقهی نقش داشتند، به توسعه فقه نظام در سال‌های اخیر اشاره کرد.
وی گفت: امروزه فقه تخصصی در حوزه‌های مختلفی مانند فقه اقتصاد، فقه پزشکی، فقه خانواده و فقه تربیت شکل گرفته است. به عنوان نمونه، به نیاز جامعه پزشکی به پاسخ‌های شرعی در سال ۱۳۷۶ و پیگیری‌های صورت گرفته در این زمینه، که منجر به تدوین مسائلی چون پیوند اعضا و مرگ مغزی شد.
وی با رد این ایده که باید موضوع فقه را عوض کرد، تاکید کرد که فقه به احکام افعال مکلف می‌پردازد و ابزاری کارآمد برای برنامه‌ریزی اجتماعی است.
استاد خسروپناه با بیان اینکه اگر یک نفر در فقه، هزاران حکم را در اختیار دارد، پس فقه ظرفیت پاسخگویی به نیازهای جدید را نیز دارد، بیان داشت که فقه می‌تواند چارچوب‌های لازم را برای توسعه هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های نوین در حکمرانی دیجیتال فراهم کند.
در پایان، حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه، جمع‌بندی سخنان خود را ارائه داد و بر این نکته تاکید کرد که چارچوب فقهی برای مواجهه با هوش مصنوعی، نیازمند نگاهی جامع و نظام‌مند است.
وی پرسش‌های فقهی مرتبط با هوش مصنوعی را به دو دسته تقسیم کرد: پرسش‌های مربوط به هویت هوش مصنوعی، آیا هوش مصنوعی شعور، عقل، اختیار و اراده دارد؟ (پاسخ منفی است) پرسش‌های مربوط به کارکردهای هوش مصنوعی، در صورت بروز آسیب، مسئولیت خسارت با کیست؟ (پاسخ: سازنده یا استفاده‌کننده)
استاد خسروپناه در نهایت، بر لزوم استفاده از داشته‌های فقهی در مواجهه با چالش‌های نوین تاکید کرد و بیان داشت که فقه اسلامی، با پویایی و جامعیت خود، همواره قادر به ارائه راه‌حل‌های مناسب برای مسائل روز خواهد بود.
ضرورت اقتدار فقهی در حکمرانی دیجیتال و هوش مصنوعی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، به ارائه راهکارهایی برای تدوین چارچوب فقهی در حوزه حکمرانی دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی پرداخت. وی تاکید کرد که فقه اسلامی، با ظرفیت بالای خود، می‌تواند راهنمای اصیل در این مسیر باشد.
استاد خسروپناه، مهمترین تکلیف فقهی در این حوزه را عدم بردگی هوش مصنوعی و الگوریتم‌نویسی دیگران دانست.
وی تاکید کرد که حکومت و حاکمیت، مکلف به حضور فعال در عرصه هوش مصنوعی و حکمرانی دیجیتال هستند تا از تسلط بیگانگان جلوگیری کنند. این موضوع، بر اساس قاعده فقهی نفی سبیل استوار است که هرگونه سلطه کفار بر مسلمانان را نفی می‌کند. وی با مقایسه این وضعیت با عقب‌ماندگی در حوزه اتم و نانو، هشدار داد که عدم پیشرفت در حوزه پلتفرم‌های حکمرانی دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی، می‌تواند منجر به وابستگی و حکمرانی فرهنگی و سیاسی بیگانگان شود.
استاد خسروپناه به موضوع اعتبار شرعی الگوریتم‌هایی که بر اساس مبانی فقهی طراحی شده‌اند، پرداخت. استاد خسروپناه بیان داشت که اگر قواعد عقود و معاملات، بر اساس اصول و ضوابط اسلامی، الگوریتم‌نویسی شوند و در پلتفرم‌های هوش مصنوعی به کار گرفته شوند، محاسبات و معاملات حاصل از آن‌ها معتبر خواهد بود. وی این را به مثابه مراجعه به دفتردار امام خمینی (ره) تشبیه کرد که پاسخ‌های وی، حجیت شرعی داشته است. بنابراین، هوش مصنوعی در صورتی که با مبانی فقهی منطبق باشد، می‌تواند به عنوان یک ابزار کارآمد در استخراج احکام شرعی مورد استفاده قرار گیرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجدداً بر اهمیت درک هویت هوش مصنوعی پیش از پرداختن به کارکرد آن تاکید کرد. وی بیان داشت که درک صحیح از جنس و فصل هوش مصنوعی، که فاقد شعور، عقل و اختیار است، اساس هرگونه تدوین چارچوب فقهی را تشکیل می‌دهد. این درک، مانع از خطا در استفاده از این فناوری و تبدیل شدن به برده الگوریتم‌های بیگانه می‌شود.
استاد خسروپناه، ضمن جمع‌بندی مباحث، بر این نکته تاکید کرد که فقه اسلامی، با ظرفیت و جامعیت خود، می‌تواند به عنوان محور اصلی در تدوین چارچوب‌های فقهی برای حکمرانی دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی قرار گیرد. وی با اشاره به پیشرفت‌های صورت گرفته در فقه نظام، بر لزوم استفاده از این ظرفیت‌ها برای حفظ استقلال و اقتدار فقهی در عصر دیجیتال تاکید ورزید.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، به تشریح تمایز بنیادین انسان و هوش مصنوعی از منظر فقهی و فلسفی پرداخت و بر ناتوانی هوش مصنوعی از ایفای نقش‌های انسانی مانند همسر، قاضی یا حاکم تاکید کرد.
وی با بازگشت به بحث هویت هوش مصنوعی، تاکید کرد که این فناوری از دو رکن اصلی تشکیل شده است: سخت‌افزار (تراشه‌ها) و الگوریتم‌نویسی. این دو رکن، با هم، پلتفرمی را تشکیل می‌دهند که قادر به پردازش داده‌ها و انجام محاسبات است. با این حال، استاد خسروپناه تصریح کرد که هوش مصنوعی، به دلیل نداشتن روح، اختیار، شعور و عقلانیت به معنای انسانی، نمی‌تواند مکلف تلقی شود. احکام شرعی، مانند حقوق و تکالیف، بر انسان مکلف بار می‌شود و هوش مصنوعی فاقد این ویژگی‌هاست.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در خصوص بحث مالکیت آثار هنری خلق شده توسط هوش مصنوعی، بیان داشت که مالکیت به مالک ربات یا سازنده آن تعلق می‌گیرد، نه خود هوش مصنوعی، زیرا هوش مصنوعی مکلف نیست. همچنین، در صورت بروز قتل توسط ربات، مسئولیت کیفری متوجه کسی است که از ربات سوءاستفاده کرده یا آن را به صورت نادرست برنامه‌ریزی کرده است، نه خود ربات.
استاد خسروپناه، در ادامه به دیدگاه فلسفی ملاصدرا اشاره کرد که معتقد است هر موجودی، حتی جمادات، درجه‌ای از حیات و شعور دارند.
وی این را به معنای غلبه مادیت بر تجرد در جمادات و غلبه تجرد بر مادیت در موجودات مجرد مانند فرشتگان دانست. با این حال، وی تاکید کرد که اختیاری که تکلیف‌آور است و در انسان وجود دارد، مبتنی بر روحی است که خدا به انسان عطا کرده و هوش مصنوعی فاقد آن است.
وی با اشاره به جنین چهارماهه که روح در آن دمیده شده و قتل آن نفس محسوب می‌شود، اما تکلیف شرعی از سن خاصی آغاز می‌شود، تاکید کرد که درجه روح و اختیار در انسان، عاملی برای تکلیف‌پذیری است که در هوش مصنوعی وجود ندارد.
استاد خسروپناه به پیشرفت‌های ایران در حوزه ساخت تراشه‌های هوش مصنوعی، از جمله تراشه‌های نانو و کامپیوترهای کوانتومی اشاره کرد.
وی ضمن اذعان به هزینه‌بر بودن این تحقیقات و چالش‌های ناشی از تحریم‌ها، بر تلاش دانشمندان ایرانی در این زمینه تاکید ورزید.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در آخرین بخش سخنرانی خود، بر ضرورت شناخت عمیق هوش مصنوعی و بومی‌سازی فناوری در حکمرانی دیجیتال تاکید کرد. وی با اشاره به توانمندی‌های نخبگان ایرانی، لزوم سرمایه‌گذاری در این حوزه را برای دستیابی به اقتدار علمی و فرهنگی گوشزد کرد.
وی با اذعان به مهاجرت برخی نخبگان، بر وجود تعداد زیادی از دانشمندان جوان ایرانی در حوزه‌های حساس مانند هوش مصنوعی، نانو و هسته‌ای تاکید کرد.
استاد خسروپناه، با اشاره به تربیت نسل جدیدی از دانشمندان پس از شهادت دانشمندان هسته‌ای، ابراز امیدواری کرد که با وجود مشکلات مالی و تحریم‌ها، شاهد پیشرفت‌های چشمگیر در این حوزه‌ها باشیم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در خصوص استفاده از فناوری‌های موجود، مانند جلوه‌های ویژه کامپیوتری در فیلم‌ها، بیان داشت که لزوماً نیازی به ساخت همه چیز از صفر نیست. با این حال، وی تاکید کرد که در برخی حوزه‌های حساس مانند پدافند لیزری و تراشه‌های مورد نیاز برای آن، بومی‌سازی فناوری امری ضروری است تا وابستگی به بیگانگان کاهش یابد.
استاد خسروپناه، اولین گام برای تدوین چارچوب فقهی در حکمرانی دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی را شناخت دقیق هوش مصنوعی دانست. وی این شناخت را شامل دو بخش فلسفی و شناختی دانست و با اشاره به تلاش‌های خود و همکارانش در این زمینه، بر لزوم درک عمیق ماهیت هوش مصنوعی، سخت‌افزار و الگوریتم‌های آن، تاکید کرد. وی با بیان اینکه متخصصان برجسته کشور بیش از ۲۰ روز جمعه را به شناخت هوش مصنوعی اختصاص داده‌اند، ابراز داشت که بدون این شناخت، امکان پرداختن به فقه هوش مصنوعی وجود ندارد.
استاد خسروپناه، ضمن جمع‌بندی سخنان خود، بر ضرورت سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی، بومی‌سازی فناوری در حوزه‌های حساس و شناخت عمیق این فناوری برای تدوین چارچوب‌های فقهی و حکمرانی اسلامی تاکید کرد. وی ابراز امیدواری کرد که با تلاش نخبگان و حمایت مسئولان، ایران بتواند در این عرصه پیشرو باشد و از تسلط بیگانگان در حوزه فناوری جلوگیری کند.
ضرورت بازنگری و توسعه فقه برای پاسخگویی به مسائل نوین
در آخرین بخش از سخنان خود، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، بر ضرورت بازنگری و توسعه فقه برای پاسخگویی به مسائل مستحدثه، به ویژه در حوزه معاملات و هوش مصنوعی، تاکید کرد.
وی با اشاره به تعریف رایج فقه که بر احکام افعال مکلفین تمرکز دارد، بیان داشت که این تعریف، در مواجهه با مسائلی مانند هوش مصنوعی که خود مکلف نیست، با چالش روبرو می‌شود. حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه، با بیان مثالی از معاملات در دنیای دیجیتال که مشتری و فروشنده از هم بی‌اطلاع هستند و اراده مستقیمی وجود ندارد، نشان داد که فقه باید بتواند به این مسائل نیز پاسخ دهد. وی معتقد است که با توسعه فقه و فراتر رفتن از تعریف سنتی آن، می‌توان بسیاری از مسائل مستحدثه را حل کرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، به رویکرد خود در تحلیل و طبقه‌بندی هوش مصنوعی اشاره کرد. وی بیان داشت که با وجود اینکه متخصصان، تمرکز خود را بر جنبه‌های ریاضی و فنی هوش مصنوعی قرار می‌دهند، اما برای تدوین چارچوب فقهی، لازم است به هویت هوش مصنوعی و جنبه‌های فلسفی آن نیز پرداخته شود. این تحلیل ذهنی و طبقه‌بندی، به درک بهتر ماهیت هوش مصنوعی و ارائه راهکارهای فقهی مناسب کمک می‌کند.
در نهایت، استاد خسروپناه، تاکید کرد که با بازنگری و توسعه فقه، می‌توان به بسیاری از چالش‌های ناشی از مسائل مستحدثه، از جمله در حوزه معاملات و هوش مصنوعی، پاسخ داد. وی ابراز امیدواری کرد که فقه اسلامی، با جامعیت و پویایی خود، همواره بتواند راهنمای انسان در مواجهه با تحولات دنیای معاصر باشد.
منبع: خبرگزاری شبستان
